Fizyka brachyterapii
Dr n. med. Marta Szlag
Zakład Planowania Radioterapii i Brachyterapii, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy w Gliwicach
Gdy pacjent po raz pierwszy przekracza próg Zakładu Brachyterapii poddawany jest szeregowi różnych badań i procedur. Każda z tych czynności jest niezwykle ważnym etapem całego procesu leczenia. Wiele z tych procedur jest wykonywana nie tylko przez lekarzy, ale również przez techników elektroradiologii oraz przez fizyków medycznych pracujących w Zakładzie Brachyterapii.
Rodzaj wykonywanych procedur zależy od wielu czynników, między innymi od lokalizacji oraz wymiarów guza, ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz celu, jaki będzie przyświecał zastosowanej terapii. Brachyterapia może bowiem mieć różne formy.
Jedną z nich jest technika implantów stałych, czyli niewielkich kapsułek, mniejszych od ziarna ryżu, które zawierają materiał promieniotwórczy (np. jod-125 lub cez-131) i są wprowadzane bezpośrednio do chorej tkanki. Takie kapsułki pozostają już na stałe w ciele pacjenta, emitując słabnące z biegiem czasu promieniowanie o niskiej energii, niemalże całkowicie pochłaniane przez ludzkie ciało.
Jednak zanim zostanie podana pierwsza dawka promieniowania, konieczne jest jej dokładne obliczenie. Fizyk medyczny we współpracy z lekarzem przygotowuje plan leczenia. Innymi słowy projektuje swego rodzaju dokładną mapę dawki promieniowania we wnętrzu ciała pacjenta.
Aby to było możliwe, konieczne jest wykonanie badania obrazowego. Z reguły jest to tomografia komputerowa (TK), ale może to być również rezonans magnetyczny (RM) lub badanie ultrasonograficzne (USG). O tym jakiego rodzaju technika zostanie zastosowana decyduje lekarz, biorąc pod uwagę rodzaj guza, jego lokalizację i wcześniej przeprowadzone leczenie. TK lub MR wykonuje technik elektroradiologii. Najczęściej takie badanie nie wymaga podania kontrastu i jest przeprowadzane tuż po tym jak lekarz założy aplikator do ciała pacjenta.
Badanie obrazowe z założonym aplikatorem pozwala fizykowi precyzyjnie zaplanować położenie źródła promieniotwórczego we wnętrzu ciała pacjenta i obliczyć czas napromieniania tak, aby jak najlepiej napromienić guz i równocześnie ochronić przed promieniowaniem narządy oraz tkanki zdrowe. Do wykonania planu leczenia fizyk wykorzystuje programy komputerowe tzw. systemy planowania leczenia, które ułatwiają przeprowadzenie skomplikowanych obliczeń. Przygotowany przez fizyka medycznego plan leczenia jest przesyłany do komputera, który steruje pracą urządzenia terapeutycznego.
